[Updated] A Birgunj-based women rights activist was attacked over witchcraft allegation in her apartment on Sunday. Rajkumari Upadhyay, chairperson of the District Women Rights Forum, was beaten by her neighbours and their friends in her room. Rajkumari, 55, said Sarita Shrestha, her sister Sonu Karki, the latter’s husband Bhogendra Karki, Priti Gurung, Priti’s husband Sunil and their daughter Jiya entered her room at around 1:30 am and attacked her. “They knocked at my door at around 1:30 am. Soon after I answered the door they started attacking me,” Rajkumari said. Sarita, who is a self-professed shaman, had reportedly led the group to Upadhyay’s room in a bid to “expose” Rajkumari. After subduing Rajkumari, the attackers had allegedly thrown vermillion and rice grains brought by Sarita, and also taken the video of the incident. “They forced me to admit that I was a witch and that I used black magic to make Sonu and Jiya ill,” Rajkumari said. Rajkumari’s daughter-in-law was also home at the time of the incident, but she was not allowed to come downstairs. She was rescued by other tenants in the house. “The attackers were forcing her to admit that she was witch when we intervened. Police arrived shortly after and arrested them,” said Malati Shrestha, one of the tenants who had come to Rajkumari’s rescue. Deputy Superintendent of Police Dipak Khadka said they have detained all six attackers and started the investigation. Among the arrestees, Bhogendra Karki is said to be an Armed Police Force personnel. Rajkumari said she was left shaken after the incident. As a women rights activist, she had been advocating for women’s equality and fighting violence against women in her area. “I had never imagined such a thing could ever happen to me. They took me under control for about three hours and tortured me,” she said. महिलाविरुद्धको हिंसा अन्त्य गर्न खटिँदै आएकी महिला अधिकार मञ्चकी जिल्ला अध्यक्ष राजकुमारी उपाध्यायमाथि नै बोक्सी आरोपमा दुव्र्यवहार भएको छ । वीरगन्ज–८ पानीट्यांकीकी बासिन्दा उनलाई एउटै घरमा डेरा बस्ने छिमेकीले आइतबार दुव्र्यवहार गरेका हुन् । छिमेकी सरिता श्रेष्ठ, उनकी दिदी सोनु कार्की, सोनुका पति सशस्त्र प्रहरी जवान भोगेन्द्र कार्की, प्रीति गुरुङ, उनका पति सुनील मगर र छोरी जिया गुरुङ मिलेर दुव्र्यवहार गरेको ५५ वर्षीया उपाध्यायले बताइन् । उनका अनुसार सोनु र जियाले आफूलाई बोक्सी मन्त्र लगाएर बिरामी बनाएको भन्दै कुटपिट गरेका थिए । सरिताले धामी बनेर उनीमाथि अबिर, अक्षता र तेल फाल्दै अपशब्द प्रयोग गरिन् । ‘साँझ धनकुटाबाट फर्केकाले थाकेर सुतेकी थिएँ, बिहान करिब डेढ बजे छिमेकीको समूहले ढोकै फोरौंलाजस्तो गरी ढकढक्यायो, ढोका खोल्न नपाउँदै मलाई दाहिने गाला र टाउको पछाडि हिर्काएर कब्जामा लिए, मोबाइलमा भिडियो खिच्दै बोक्सी हो भनी स्विकार्न दबाब दिन थाले,’ एकल महिला उपाध्यायले भनिन्, ‘मैले मार्छौ भने मार तर यस्तो कुरा स्विकार्दिनँ भन्दै प्रतिवाद गरिरहें ।’ घरमा उपाध्याय र बुहारी लक्ष्मी मात्र थिए । घटनाबारे थाहा पाउनासाथ बुहारीले अरू छिमेकी गुहारेकी थिइन् । छिमेकी मालती श्रेष्ठले घटनास्थल पुग्दा आधा दर्जनभन्दा बढी व्यक्तिले उपाध्यायलाई घेरेर शारीरिक र मानसिक यातना दिइरहेको पाएको बताइन् । ‘हामी छिमेकी भेला भएर पुग्दा पीडक समूहले उहाँलाई बोक्सी स्वीकार्न चर्को दबाब दिइरहेको थियो,’ उनले भनिन्, ‘हामीले हस्तक्षेप गरेपछि बल्ल हच्किए ।’ छिमेकीले तत्काल प्रहरीलाई खबर गरेका थिए । प्रहरीले ६ जनालाई पक्राउ गरेको छ । जिल्ला प्रहरीले उपाध्यायको प्रारम्भिक उजुरी लिनै ढिलासुस्ती गरेको, पीडितलाई जोगाउनु साटो पीडकलाई राम्रो व्यवहार गरेको श्रेष्ठले आरोप लगाइन् । ‘छोराहरू घरमा छैनन्, बुहारी माथिल्लो तलामा सुतिरहेकी थिइन्, मलाई घेरेको थाहा पाएर आएकी उनलाई कोठामै पस्न दिएनन्,’ उपाध्यायले भनिन्, ‘बुहारीले खबर गरेपछि छिमेकी आएर उद्धार गरिदिए ।’ घटनापछि उनी स्तब्ध छिन् । यसअघि आफूउपर कसैले यस्तो आरोप नलगाएको, दुव्र्यवहार नगरेको र घटना अनपेक्षित भएको उपाध्यायले बताइन् । ‘यस्तो आरोप र पीडा भोग्नुपर्ला भनेर कल्पनासमेत गरेकी थिइनँ,’ उनले भनिन्, ‘करिब ३ घण्टा कब्जामा लिएर शारीरिक र मानसिक यातना दिए ।’ जिल्ला प्रहरी कार्यालयका प्रहरी नायब उपरीक्षक दीपक खडकाले पीडित पक्षबाट जाहेरी आइनसकेकाले पक्राउ परेकाको नाम दिन नमिल्ने बताए । ‘किटानी जाहेरी आएपछि मात्र आरोपितको नाम खोल्न मिल्छ,’ उनले भने, ‘२ पुरुष र ४ महिलालाई पक्राउ गरिएको छ, तीमध्ये एक सशस्त्र प्रहरी रहेको सुन्नमा आएको छ, आरोपितसँग प्रारम्भिक बयान लिँदै छौं ।’ नियमअनुसार जाहेरी आए कारबाही प्रक्रिया अघि बढाउने उनले दाबी गरे । Update.... (Report compiled by NAWHRD) A Birgunj-based women rights activist was attacked over witchcraft allegation in her apartment on 23rd of September. Member of Women Human Right Defenders District Network and Chairperson of the District Women Rights Forum Parsa, Rajkumari Upadhyay, who lived in Birgunj ward number 8 in a rented apartment was treated inhumanely by other family who rented in the same house. Rajkumari Upadhyay was treated inhumanely by staff of Armed Police Force Bhogendra Karki, his wife Sonu Karki and Sarita Shrestha, a tenant at the house. This incident had a huge negative impact on Rajkumari’s mental health, who was already a patient of high blood pressure. The incident also affected her physical health and social reputation. There was a knock on the door Rajkumari Upadhyay’s room at midnight on 23rd of September. When she opened the door, she was misbehaved and dragged to the room of Bhogendra Karki. They accused her of practicing witchcraft and using black magic to make their daughter ill. She was slapped on her face twice and then vermillion was thrown in her head, face and body. Rice grains were also thrown at her. Daughter-in-law of Rajkumari who lived upstairs was not allowed to meet to her mother-in-law by the perpetrators. Jay Laxmi, daughter-in-law of Rajkumari telephoned her husband, Bal Dev Dhakal who lived in Kathmandu to inform him about the incident. Son of Jay Laxmi asked his friend for help. His friend Astha Hawari went to the place of incident and rescued Rajkumari. At 4 am in the morning the victim herself telephoned District Police Office to inform about the incident. A team led by Women Cell of District Police Office rescued Rajkumari and brought her to the District Police Office. She had vermillion on her face, hair and body said Tanuja Shrestha, Assistant sub-inspector of Police. After the FIR by the victim, the police went to the place of incident at 8 am and arrested 6 people involved in the incident. Condition of the victim When the case study team reached Birgunj on 26th of September, Rajkumari was admitted in Narayani Zonal Hospital. Health condition of Rajkumari was critical. She was not fully conscious and had difficulty in breathing. Her full body was shivering. Time and again she repeated “No-No”. Her condition got critical and she was shifted to ICU on the same day. Right after Dashain festival, she has been brought to Kathmandu by daughter Rashana Dhakal. After the incident the victim has started to speak less and on October 6 her health deteriorated so she is currently admitted in emergency of Teaching Hospital. District Administration Office visit The team went to District Administration Office to meet the head of the office but he was not in the office so the team met Deputy Chief District Officer, Durga Dutta Poudel. He said he has not received any formal information on the matter but have been reading about the incident in newspapers and the case has not been reported to home ministry yet due to the preparation for the election. When we said that the perpetrator side is putting consistent pressure on the victim side to take back the case, the deputy CDO said, even a lot of people who come to my office chamber says the victim side has demanded Rs 25 lakh to take back the case. When questioned who said that there is a deal being fixed, the deputy CDO answered there are a lot of people who visit my people and I don’t know them well enough to tell you this is the person who said this. The daughter of victim who was also with us said we are not taking back the case at any cost. Human Right Activist protest A protest was organized in co-ordination of Women Human Right Defenders District Network, District Women Rights Forum and other concerned organization. There was a protest assembly in Ghantaghar, Birgunj for the protest against the incident. District Police Office In the official meeting with Prem Bahadur Shahi, Deputy Superintendent of Police, he said, “the case have move forward in the name of five people and additional date has been added for the court process.” There has been no kind of pressure from any official bodies, he added. He also said that the case will move forward as soon as the court resumes after the dashain vacation. Part 3 – Fundamental rights, article 16 of Constitution of Nepal assures each person shall have the right to live with dignity and article 19 of the constitution declares that no person shall be subjected to any kind of exploitation on the basis of religion, custom, tradition, culture, practices or any other bases. Do such crime against women saying she is a witch has hindered the rights of the women given to her by the constitution of Nepal. Anti-Witchcraft Act (Crime and Punishment) Bill of Nepal recommends stern action against those proven guilty of inflicting physical and mental harm or torture to anyone on the ground of practicing witchcraft. CEDAW Committee in 2011 has provided necessary suggestions to the government of Nepal for the protection of women rights. Suggestions for the case: • Health condition of the victim is critical, the government should take responsibility of the medical treatment of the victim without waiting for the decision of the court. • There has been consistent pressure from the perpetrator’s side to take back the case and this has led to constant mental stress in the family of the victim. A counselling session should also be organized for the members of the family. • Investigation and proceedings should be made strong and the perpetrators should receive punishment by the court. • The victim should be re-established in the society where was positive changes should be made in the thought process of the perpetrators. • Different governmental and Non-governmental institutions should try to transform the orthodox thinking present in the society. • Staff of armed police force is also a perpetrator in the incident which is very shameful for the government of Nepal. Government should carry out necessary programs without delay. • As the perpetrator is not a general citizen but is a responsible staff of Nepal government, in such cases the perpetrator should receive additional punishment than the general citizen. • As a child is also one of the perpetrator, different awareness programs should be organized against the witch-craft incidents and other orthodox thinking. • Institutions working for women rights should make Birgunj, their working area. विगत लामो समय देखि महिला अधिकारको क्षेत्रमा काम गर्दै आएकी महिला मानव अधिकार रक्षकहरुको जिल्ला सञ्जाल सदस्य तथा महिला अधिकार मञ्च पर्साकी अध्यक्ष राजकुमारी उपाध्यायलाई विरगंज महागरपालिका वडा नं. ८, पानी टंकीमा एकै घरमा विगत १ वर्षदेखि डेरामा बस्दै आएका शसस्त्र प्रहरी भोगेन्द्र कार्की, उनकी श्रीमती सोनु कार्की, सोही घरमा बस्ने सरिता श्रेष्ठ लगायतले मिति २०७४ साल असोज ७ गते राति १ः३० बजे बोक्सीको आरोप लगाउँदै अमानविय ब्यवहार गरेका थिए । घटनाका कारणउच्च रक्त चापकि विरामी राजकुमारीमा गम्भिर रुपमा मानसिक आघात पर्नुका साथै शरिरिक र सामाजिक रुपमा असर पुगेको छ । घटना पछि राजकुमारीमा नबोल्ने, बेला बेला झस्कने, खाना खान मन नगर्ने जस्ता लक्षण देखिएका छन् भने, सामाजिक रुपमा पिडक पक्षलेमुद्धा फिर्ता गर्नको निरन्तर दबाव दिएका कारण बस्दै आएको ठाउँमा बस्न नसक्ने अवस्था श्रृजना भएको छ । यसै सिलसिलामा महिला मानवअधिकार रक्षकहरुको राष्ट्रिय सञ्जालको नेतृत्वमा ओरेक नेपाल र महिलाका निम्ति महिला मञ्चको एक टोली स्थलगत अध्ययनका लागि काठमाण्डौंबाट विरगंज गएको थियो । टोलीले गरेको स्थलगत अवलोकन, सरोकारवाला निकायसँगको छलफल र पिडित परिवारसँगको निरन्तर सम्पर्कको आधारमा हामीले यो रिपोर्ट तयार पारेका छौँ । स्थलगत अध्ययनको विश्लेषण रातको समयमा राजकुमारी आफ्नो कोठामा सुतिरहेको अवस्थामा कोठामा हुलहुज्जत गर्दै पसि ‘तँ बोक्सी होस् तैले गर्दा मेरो छोरी बिरामी भइ’ भन्दै लछार पछार गर्दै तानेर राजकुमारीलाई भोगेन्द्र कार्कीको कोठामा लगेका थिए । कोठामा लगे पछि दुई झापड हान्नुका साथै पिडितको टाउको, अनुहार र जीउमा अविर, चामल छर्किँदै, ‘बोक्सी हो भनेर’ कबुल गर्न लगाएका थिएँ । घटनाको समयमा राजकुमारी तल्लो तल्लामा र उनकी माइली बुहारी जय लक्ष्मी ढकाल माथिल्लो तल्लामा सुतिरहेका थिए । तलको तलामा हल्ला खल्ला भएको सुने पछि बुहारी जयलक्ष्मीले सासुलाई छुटाउन खोज्दा पिडकहरुले उनको बाटो छेकेका थिए । त्यसपछि जयलक्ष्मीले काठमाडौमा रहेका आफ्नो श्रीमान् बलदेव ढकाललाई फोन गरेकि थिइन् । जयलक्ष्मीका छोराले आफ्नो साथी आस्था हवारीसँग सहयोग मागे पछि उनी घटनास्थलमा पुगेका थिए । करिब ३ः३०मा हावरीले जबरजस्ती पिडकको कोठा भित्र पसि राजकुमारीलाई कोठा बाहिर निकाली सुरक्षित स्थानमा बसाल्न सफल भएका थिऐ । आफ्नो कोठामा फर्के पछि पिडित स्वयंले बिहानको ४ बजे जिल्ला प्रहरीकार्यलयमा आफँु माथि भएको घटनाको बारेमा खबर गरेकि थिइन् । जिल्ला प्रहरी कार्यलयमा रहेको महिला सेलको नेतृत्वमा विहान ६ बजे राजकुमारीलाई उद्दार गरि जिल्ला प्रहरी कार्यलयमा लगिएको थियो । जिल्ला प्रहरी कार्यलयमा पुग्दा राजकुमारीको अनुहार, कपाल र शरिरमा अबिर नै अबिर रहेको जिल्ला प्रहरी कार्यलयकी प्रसनि तनुजा श्रेष्ठले जानकारी दिईन् । प्रहरी कार्यलयमा पिडितले दिएको जाहेरी अनुसार बिहान ८ बजे पुनः घटना स्थल पुगि घटनाको चार किल्ला गर्दा बोक्सी बकाउन भनि बालिएको धुप, अबिर, चामलले पाईएको हुँदा योगेन्द्र कार्की, सोनु कार्की, सरिता श्रेष्ठ सहित ६ जनालाई प्रहरीले गिरफ्तार गरेको थियो । पिडितको अवस्था अध्ययन टोली वि.सं. २०७४ साल असोज १० गते विरगंज पुग्दा राजकुमारीलाई नारायणी क्षेत्रिय अस्पताल भर्ना गरिएको थियो । अस्पतालमा पर्याप्त बेडको कमीमा एउटै बेडमा विरामी तथा विरामी कुरुवाहरु अस्तव्यस्त रुपमा बसीरहेको देखिने नारायणी क्षेत्रीय अस्पतालमा भर्ना भएकी राजकुमारीको स्वास्थ्य आवस्था अत्यन्त नाजुक देखिन्थ्यो । पूर्ण होस नभएको अवस्थामा उनलाई सास फेर्न पनि मुस्कील भइरहेको थियो । विरामीको सम्पूर्ण शरीर कापी रहेको र बेलाबेलामा झस्कीदै हातको इसाराले ‘नाइ नाइ’ भन्न खोजे जस्तो देखिन्थ्यो र उनी कसैसँग बोल्न नसक्ने अवस्थामा थिइनन् । अस्तव्यस्थ रहेको अस्पतालमा डाक्टरसँग अध्ययन टोलीले भेट्न सम्भव भएन । तर, घटनाले उहाँलाई गम्भिर आघात परेको छ भन्ने कुरा विरामीको हाउभाउ घरिघरि तर्सेको जस्तो देखिने, हातको इसारामा नाई नाई भन्न खोज्ने कुरा बाट अनुमान गर्न सकिन्थ्यो । स्वास्थ्य अवस्था नाजुक हुँदै गए पछि राजकुमारीलाई सोहि दिन आइसीयूमा सार्नु परेको थियो । त्यसै गरि दशैँ लगत्तै छोरी रशना ढकालले उहाँलाई काठमाडौको कोठामा ल्याउनु भएको थियो । घटना पछि बोल्न कम गदै जानु भएकि राजकुमारीको स्वास्थ्यमा असोज २० गते पुनः समस्या आएको कारण हाल उहाँलाई त्रि वि टिचिङ अस्पतालको आकस्मिक कक्षमा भर्ना गरिएको छ । लक्ष्मी ढकाल (प्रत्यक्षदर्शी, पिडितको बुहारी)को भनाईः त्यस दिन उनीहरुले मेरो सासूलाई बोक्सीको आरोप लागाएका रहेछन् । उनीहरु राति १२ बजेतिर उठेर मेरो कोठामा ढक्ढक् गर्न आएछन् । म डराएँ र ढोका खोलिनँ । उसको बूढा, बूढी र साली रहेछ । फेरी जोड जोडले ढोका ढक्ढकाएपछि मैले ढोका खोलेँ । तपाईंको सासूले मेरी बहिनीको जिउमा भूत बसालेको छ । सालीको जिउमा अरस्न बाबा (हेटौँडा तिरको कुनै बाबा) छ । मलाई मात्र बोक्सी हेराउँछ ऊ बाबाले । म बोक्सी निकाल्छु भन्न थाल्यो । मैले ‘म त्यस्तो बाबामा विश्वास गर्दिनँ । मेरी सासू बोक्सी पनि होइन, र बोक्सी लागेको रहेछ भने पनि भोली झाँक्री बोलाउनु’ भने पनि नमानेर हामी तेरो सासूलाई लिएर जान्छौँ भने । पहाडतिर जानु भएको सासू त्यही दिन फर्किएर सुतिरहनु भएको थियो । उनीहरुले सासूको ढोका पनि ढक्ढकाएछन् । उनीहरुको होटल थियो, रक्सी खाएर हल्ला गरेका होलान् भनेर पहिले त सासूले ढोका खोल्नु भएनछ । पछि जोड जोडले ढोका ढक्ढकाएपछि सासू बरण्डामा आउनु भएछ । बहिनीचाँहीको हातमा अक्षता थियो । तँ बोक्सी हो भनेर सासू आमालाई भनेछन् । आमा छक्क पर्नु भयो र ‘कहाँ म बोक्सी हो ? कस्तो कुरा गरेको’ भन्नु भएछ । उनीहरुले सासूलाई उनीहरुको कोठामा लगेर ‘बोक्सी हूँ भन्, कबुल गर्’ भनेछन् । आमाले म बोक्सी होइन भन्नु भयो । पूरै जीउ भरि अक्षता छर्किएर लछार पछार पारे पछि आमाले ‘मलाई बरु अलिकति पानी देऊन’ भन्दा ‘तँ बोक्सीलाई दिन्छ पानी’ भन्दै धूप बालेको बन्द कोठामा फ्यान पनि बन्द गरिदिएछन् । उनीहरु मात्र बोलेर सासूलाई बोल्नै दिएनछन् । म जबरजस्ती तल आएँ । उनीहरुले मेरो बाटो छेकेको छेकै थिए । सासूले ‘बुहारी मलाई मार्न लागे आउन बुहारी’ भन्दा पनि जान दिएनन् । मैले ‘मलाई आउनै दिएका छैनन् कसरी आऊँ’ भनी रहेकि थिएँ । मलाई जान दिएनन् र सशत्रको त्यही मान्छेले मलाई घेरेर राख्यो । मैले, ‘मेरो सासू बिरामी छन्, प्रेसर, सुगरको रोग छ, मेरो सासू यसरी त मर्छ होला । मेरो सासूलाई केही भयो भने तपाईहरुलाई गाह्रो पर्छ है’ भन्दा ‘तेरो सासूले ऊ बोक्सी हो भनिसक्यो, बार्ता मिलिसक्यो भन्यो, ऊ मर्दैन, त्यसको जिम्मा म लिन्छु’ भन्यो । त्यो मान्छे तल गएको बेलामा मैले मेरो श्रीमान्लाई फोन गरेर ‘जसरी पनि तपाई आउनुस् नत्र पुलिस बोलाउनुस्’ भने पछि बूढाको साथीलाई फोन गरेर तुरुन्त घर जा नत्र अनिष्ट हुने वाला छ भनेर उहाँको साथी आइपुग्नु भयो । साथी आइसकेपछि मैले उनीहरुले सासूलाई उनीहरुको कोठामा थूनेर राखेको छ भन्दा छैन भने पहिले त । पछि पुलिस बोलाउछु भनेपछि डराएर खोले । सासू त नीलो हुनु भइसकेको रहेछ । जीउभरी अक्षता नै अक्षता थियो । मैले सासूलाई कोठामा लगेर मुख धोएँ । १ घण्टा पछि सासूले पानी खानु भयो र उहाँले पुलिसलाई फोन गरेर बोलाउनु भयो । ६ बजेतिर पुलिस आयो । उनीहरु उनीहरुको कोठामा थिए । हामीले बाहिरबाट चुकूल लगाएकोले उनीहरु भाग्न पाएनन् र पुलिसले उनीहरुलाई पनि लिएर गयो । पहिला पिडकहरुसँग कुनै रिसिवि नरहेको उनले बताइन् । अहिले पिडकहरुले ‘लक्ष्मी ढकालले नै उनको सासू बोक्सी हो भनेको’ भनेर आरोप लगाइरहेका छन् । फोनमा लक्ष्मीले भनिन्, “बाहिर निस्कन पाऊँ, अनि म तलाई के गर्छु हेरीराख् भनेर मलाई धम्काइ रहेका छन् । म त एक्लै बस्छु कोठामा श्रीमान् धेरै जसो गाडिको कामले बाहिर जानु पर्छ । अब त मलाई पनि डर हुन्छ ।” जिल्ला प्रशासन कार्यालयसँगको वार्ता विवरण अध्ययन टोलीले विरगंज स्थित जिल्ला प्रशासन कार्यालय प्रमुखसँग भेट्नका लागि उक्त कार्यालयमा जाँदा प्रमुख कार्यालयमा नभएकाले टोलीले सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी दुर्गादत्त पौडेलसँग भेट वार्ता गर्यो । ८ महिना देखि उक्त जिल्लामा कार्यरत सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारीबाट यस घटनाको औपचारिक जानकारी नभएको, पत्र, पत्रिका पढेर जानकारी पाएता पनि गृह मन्त्रालयमा रिर्पोटिं नगरिसकेको जानकारी भयो । चूनावको कारणले गर्दा त्यता तर्फ ध्यान नपुगेको कुरा उनले बताए । त्यसै गरि पिडकको तर्फबाट पिडित पक्षलाई बारम्बार फोन तथा व्यक्तिगत भेट मार्फत मुद्धा फिर्ता लिन दबाब आइरहेको कुरा उल्लेख गर्दा सहायक प्रमुखले उनकै च्याम्बरमा विभिन्न व्यक्तिहरुले गफ गर्ने क्रममा पिडित पक्षले २५ लाख रुपैँयाको माग गरी केश फिर्ता लिने भन्ने सुन्नमा आएको भनेर टारे । हामीले कसले यस्तो कुरा गरेको थियो भनेर सोध्दा ‘मेरो कार्यलयमा दिनमा सयौँ मान्छे आउँछन्, यसैले भनेको भन्न मैले उनीहरुलाई चिन्दिन । तर, त्यस्ता कुरा भएका छन्’ भनेर भने । रसना ढकाल पनि हाम्रो साथमा नै भएको हुँदा उनले कुनै पनि हालतमा मुद्धा फिर्ता नलिने भन्ने कुरा पिडक पक्षलाई बताइसकेको बताएकी थिइन् । जिल्ला महिला मानवअधिकार रक्षक र अधिकारकर्मीहरुसँगको भेटघाट हामी काठमाडौबाट आउँदै गरेको कुरा हामीले जिल्ला स्थित महिला मानव अधिकार रक्षकहरुलाई जानकारी गराएका थियौ । महिला मानवअधिकार रक्षकहरु जिल्ला सञ्जालको सहकार्यमा महिला अधिकार मञ्च र सरोकार वाला संस्थाहरुले दिउसो ३ बजे विरगंजको घण्टाघरमा विरोध सभा गरिएको थियो । हामी प्रहरी कार्यालय जाने क्रममा विरगंजको घण्टाघर अगाडि घटनाको विरोध र अपराधीलाई सजायको माग गर्दै अधिकारकर्मीहरुबाट प्रदर्शन गरी भर्खरै सकिएको थियो । घण्टाघर अगाडी काठमाडौबाट जानुभएका अधिकारकर्मीहरु राधा पौडेल र सावित्री सुवेदीसँग भेट भयो । घटनाका दोषीहरुलाई कार्वाहिको लागि निरन्तर दवाव श्रृजना गर्ने बारेमा छलफल भयो । असोज ११ गते महिला मानवअधिकार रक्षक सन्ध्या भट्ट र अधिकारको क्षेत्रमा लागिरहेकि साबित्री सुबेदीसँग पुनः भेटघाट र घलफल भयो । सन्ध्या भट्टका अनुसार ‘उहाँले महिला अधिकारको लागि निरन्तर आवाज उठाउँदै आउनु भएको थियो । त्यसैले उनेको विरुद्धमा पनि मानिसहरु हुन सक्ने अनुमान गर्न सकिन्छ । तर, मानिसहरुमा रहेको अन्धविश्वासको कारण नै उक्त घटना भएको हुन सक्ने’ बताउनु भयो । सावित्री सुवेदीका अनुसार, ‘विरगंजमा दिनहुँ महिला माथि अमानविय हिंसा हुन्छन् । जुन महिला कै बेइज्जतीको विषय बनाउने हुँदा बाहिर आउँदैनन् । महिलाको हकहितको लागि लडिरहने महिला माथि यस्तो ब्यवहार हुने र प्रशासन चुप रहने ठाउँमा आम महिलाको हालत कस्तो होला ?’ महिला सेल प्रमुख प्रसनि तनुजा श्रेष्ठसँगको भेट जिल्ला प्रहरी कार्यालयमा रहेको महिला सेल प्रमुख प्रसनी तनुजा श्रेष्ठसँग भेट वार्ता भयो । उनीको भनाइमा उनलाई राजकुमारीले ३ः३० बजे फोन गरेकी थिइन् । राति निन्द्रामा भएकाले उनको फोन उठ्न सकेन । पछि फेरी पिलाजोले फोन गरेर पुलिस पठाइदिन भन्नु भयो । ४ः०० बजे बसपार्कको सईलाई फोन गरेपछि बिहान ६ बजेभित्र पिडितलाई उद्दार गरि जिल्ला प्रहरी कार्यलयमा लगिएको थियो । तनुजाका अनुसार, ‘प्रहरी कार्यलय पुग्दा पिडितको अनुहार र कपालभरी चामल र अविर थियो । हामीले चार किल्ला उठाएर सबै प्रमाण ल्याएका छौँ । ६ जना पिडक मध्ये १ जना नाबालक लाई छोडिएको, २ पुरुष र ३ महिलामाथि किटानी जाहेरी परेपछि हिरासतमा राखि बयान लिने काम भएको छ । घटनाका प्रमाणहरु पर्याप्त भएकाले पिडकहरु छुट्ने सम्भावना कमै छ । घटनाको कारणको बारेमा कुनै रिसइवि भन्दा पनि अन्धविश्वास नै प्रमुख देखिएको’ बताउँदै प्रसनी श्रेष्ठ भन्नु हुन्छ, ‘पिडक मध्ये सरिता श्रेष्ठ भन्नेलाई देउता आउछ भन्ने कुरा पिडकहरुले भनेका छन् ।’ यसरी एकै टोलमा निवासी, सानैदेखि नजिकै हुर्केका पिडकहरुले उपाध्यय माथि यस्तो व्यवहार गर्लान् भन्ने सोच्न पनि नसक्ने कुरा रहेको उनले बताइन् । जिल्ला प्रहरी कार्यालयसँगको वार्ताको विवरण त्यस पछि प्र.ना.उ. प्रेम बहादुर शाहीसँगको औपचारिक भेटमा उनले बताए अनुसार “५ जनाको नाममा मुद्धा दर्ता भएको र अदालति प्रक्रियाका लागि म्याद थप गरी ल्याइएको छ । बयान लिने काम प्रक्रियामा रहको छ र कतै कुनै निकायबाट यस घटनामा दबाब आएको छैन । दशैँको बिदाले गर्दा अदालत बन्द रहेको र अदालत खुलेपछि प्रक्रिया अगाडि बढ्ने छ । सशस्त्र प्रहरी पडिककोपीडकको हकमा दन्तकाली गणमा पत्र पठाइसकिएको हुनाले निलम्बन भइसकेको हुनु पर्ने’ बताउनु भयो । प्रहरी कार्यालयबाट फर्कदा साँझको छ पाँच बजेको र भोलिपल्ट देखि दशै विदा हुने हुँदा महिला विकास कार्यलय जाने योजना हुँदा हुँदै पनि जान भेट्ननसकेको हुँदा अध्ययन टोली घटना स्थलसम्म नपुगी त्यसै दिन फर्किएको थियो । काठमाडौमा छोरीको भनाई विरगंजको पानी ट्यांकि क्षेत्र बोक्सीको आरोप लगाएका घटनालाई महिला माथि हुने हिंसा भन्दा अन्ध विश्वासमा आधारित भएको हुँदा र पिडिक पक्षबाट बारोबार घटना मिलाउन दवाब आएको, साथै मानशिक रुपमा गम्भिर आघात परेको कारण पटक पटक स्वास्थ्य समस्या देखिने गरेको हुँदा बसिरहेको ठाउँ बस्न थप समस्या भएको छ । राजकुमारी कि छोरी रशना ढकाल भन्नुहुन्छ, ‘केहि पनि नगरेको अवस्थामा त त्यो प्रकारको दुव्यवहार भयो भने, अहिले पाँच पाँच जना थुनिनु परेको अवस्थामा झन के होला भन्ने डर, त्यस माथि समाजमा रहेको अन्धविश्वास र आमाको स्वास्थ्यका कारण पनि काठमाडौ लिएर आउनु परेको हो ।’ निश्कर्ष नेपालको संविधानको भाग ३ मौलिक हक र कर्तव्य को धारा १६ ले प्रत्येक व्यक्तिको सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउने अधिकार स्थापित गरेको छ । यसैगरि धारा २९ ले शोषण विरुद्धको हक अन्तर्गत प्रत्येक व्यक्तिलाई शोषण विरुद्धको हक, धर्म, प्रथा, परम्परा, संस्कार, प्रचलन वा अन्य कुनै आधारमा कुनै पनि व्यक्तिलाई कुनै किसिमले शोषण गर्नबाट बञ्चित गरेको छ । अन्धबिश्वास र कुरितीजन्य व्यवहारमा आधारित भई बोक्सीको आरोप लगाई महिला माथि यसप्रकारले अपराध हुनु संविधानले प्रदान गरेको हकको समेत उल्लंघन भएको छ । महिला मानव अधिकार रक्षकहरुले देशभरबाट “बोक्सीको आरोप लगाई महिला माथि गरिने अपराध बिरुद्धको ६० दिने अभियान” पश्चात् नेपाल सरकारले कुनै पनि व्यक्तिलाई बोक्सा वा बोक्सीको आरोप लगाउने, आरोपित व्यक्तिलाई क्रुर, अमानवीय वा अपमानजनक व्यवहार गर्ने वा कुनै पनि किसिमले यातना दिने जस्ता अमानवीय कार्यलाई दण्डनीय बनाई सामाजिक कुरीति तथा अन्धविश्वासको रुपमा रहेको त्यस्तो कार्य निवारण गर्न बोक्सीको कसुर तथा सजाय ऐन, २०७२ समेत लागु गरेको छ । यसैगरि महिला विरुद्ध भेदभाव उन्मूलन समिति ९ऋभ्म्ब्ध् ऋयmmष्ततभभ० ले सन् २०११ मा नेपालमा महिला हक सुनिश्चितताका लागि सरकारले गर्नुपर्ने कार्यहरु भनी स्पष्ट रुपले सुझावहरु दिएको छ । जसमा महासन्धिको धारा २ (एफ) र ५ (ए) अनुरुप पितृसत्तात्मक सोंच तथा महिला विरुद्ध हुने भेदभावको प्रचलन उन्मूलन गर्न ठोस लक्ष्य तथा समय तालिका सहित व्यापक रणनीति बिना ढिलाईका साथ अवलम्बन गर्न, नागरिक समाजका साथै समुदाय र धार्मिक नेताहरुलाई सामेल गरी महिला र पुरुष दुवै लक्षित गरि हानीकारक परम्परा अन्त्य गर्न संचार माध्यमहरुसित सहकार्य गरी महिलाहरुको सकारात्मक, परम्परागतभन्दा भिन्न र भेदभावरहित चित्रण गर्न र जनचेतना अभिवृद्धि तथा शैक्षिक प्रयास सुदृढीकरणमा जोड दिन ≤ तथा हानीकारक सामाजिक अभ्यास सम्बन्धि मस्यौदा कानूनलाइ तुरुन्त लागु गर्न र यसमा सबैप्रकारका हानीकारक प्रचलन समावेश भएको सुनिश्चित गर्न तथा विना ढिलाई यस कानुनको पूर्ण कार्यान्वयनको सुनिश्चितताका साथै यसको प्रभावकारी कार्यान्वयनको लागि अनुगमन गर्न सुझाव समेत पेश गरेको छ । यद्यपी नागरिकको न्यायको रक्षा गर्ने स्वयं व्यक्तिबाट नै यस्तो किसीमको हिंसाहुनु निन्दनीय र लज्जास्पद घटना हो । विश्लेषण कुनै पनि घटना घटेको २४ घण्टाभित्र सम्बन्धित प्रहरी प्रशासनले जिल्ला प्रशासन कर्यालयमा र जिल्ला प्रशासन कार्यालयले गृह मन्त्रालयमा जानकारी गराउनु पर्ने व्यवस्था भएको हुँदा, जिल्ला प्रहरी कार्यलयले हेरिरहेको घटनामा जिल्ला प्रशासन कार्यालयलाई जानकारी छैन भन्नुले महिला माथि हुने यस प्रकारका घटनामा गम्भिर नभएको पाईयो । त्यसै गरि उनी यस घटनलाई कुनै महत्व त दिएका थिएनन् नै कुराकानी पनि टार्न खोजिरहेका थिए । उनको हाउभाउबाट किन कुनै विषयर विवादको झमेलामा पर्ने भन्ने भाव बुझ्न सकिन्थ्यो । लामो समय देखि एउटै टोलमा बसोबास गर्दै र एक घटनाको प्रकृति र समय हेर्दा क्षणिक आवेग मात्र नभई पूर्वयोजना साथ घटना घटाइएको मान्न सकिन्छ । घटनाले गर्दा पिडितको शारीरिक तथा मानसिक स्वास्थ्यमा अत्यन्तै नकारात्मक असर परेको र पिडित परिवार पनि एक त विरामीको अवस्था नाजुक रहेको त्यसमाथि पनि बारम्बार दबाब आइराख्दा मानसिक तनावमा रहेको छ । विगत १० वर्षदेखि एकल रुपमा संघर्ष गर्दै जीवन अगाडि बढाइरहेकी महिला अधिकारकर्मी उपाध्यायमाथिको यस घटनाले महिला मानव अधिकार रक्षकहरुको सुरक्षा व्यवस्थामाथि प्रश्न चिन्ह उठाएको नै छ, त्यस भन्दा पनि एक सक्रिय अधिकार कर्मि माथि यस प्रकारको घटना हुनुले आम महिला, जो न्याय र अधिकारको विषय जानाकार नै छैेनन् उनिहरु माथि हुने हिंसाका घटनाको अनुमान लगाउन सकिन्छ । पिडितलाई उचित स्वास्थ्य उपचार र पहिलेको अवस्थामा फर्किनका लागि मनोविमर्शको उच्च आवश्यकता रहेको छ । घटनाको कारणका रुपमा सामाजिक रुपमा जरा गाडेको रुढिवादी सोच, एकल महिलाप्रति समाजले लगाउने लाल्छनाले उल्लेख्य भूमिका खेलेको देखिएको छ । जिल्ला प्रशासन कार्यालय चूनावका कारण साथै यस्ता घटना प्रति अति संवेदनशील हुनु पर्नेमा नभएको देखियो । राष्ट्यि सुरक्षाका लागि तत्पर रहेता पनि महिलाको सुरक्षा प्रति प्रशासनको ध्यान नपुगेको मात्रै नभई महिला माथि हुने हिंसाको जिल्ला प्रशासन कार्यलयले र्गहमन्त्रालयमा रिपोर्ट नगर्ने कुरा पनि देखाउँछ । यस घटनामा प्रहरीको भूमिका अत्यन्त सकारात्मक र प्रशंसनिय देखियो । पिडित परिवार स्वयं जागरुक हुनाले समयमा मुद्धा परेकोले गर्दा थप प्रक्रिया बढाउन सहज स्थिति हुने देखियो । सुझाव  पिडितको अवस्था नाजुक रहेको हुँदा हाल निजको उपचारको सम्पूर्ण जिम्मेवारी सरकारले लिई स्वास्थ्य उपचारका लागि सरकारले मुद्धा फैसलासम्म नकुरी निशुल्क उपचार व्यवस्था मिलाउनु पर्छ र यो राज्यको नागरिक सुरक्षाप्रतिको दायित्व पनि हो ।  पिडकहरुबाट बारम्बार दबाब आइराख्दा पिडित परिवारमा मानसिक तनाव रहिरहने देखियो । परिवार सदस्यका लागि पनि मनोविर्शको व्यवस्था मिलाइनु पर्छ ।  घटनाको अनुसन्धान तथा कारबाही प्रक्रिया बलियो बनाइ अदालति कारबाहि मार्फत पिडकहरुलाई सजाय को व्यवस्था गरियोस् पाउनु पर्छ ।  हल सम्म एकै स्थानमा पिडित र पिडक पक्ष एकै घरमा डेरा लिई ले बसोबास गरिरहेको हुँदा यसरी पिडक पक्षको मानसिकतामा सुधार ल्याई पिडितलाई समाजमा पुर्नस्थापित गर्ने व्यवस्था मिलाइनु पर्छ ।  यस घटनालाई प्रतिनिधि घटनाको रुपमा संवेदनशील भई, विगतका घटनाहरुको पनि विश्लेषण गर्दै जनमानसमा व्याप्त जटिल रुढिवादी सोचको अवस्थालाई परिवर्तनका लागि विभिन्न सरकारी, गैरसरकारी निकायहरुले सक्रियता देखाउनु आवश्यक छ ।  राज्यको सुरक्षाको जिम्मेवारी बोकेकासशस्त्र प्रहरी जवानको यस घटना पछाडि उल्लेख्य भूमिका देखिनुले सुरक्षा निकायका कर्मचारीहरुमा नै पनि प्रशिक्षणको अभाव देखिन्छ । यो कुरा राज्यका लागि लज्जास्पद हो । राज्यले यस तर्फ अविलम्ब ध्यान पुर्याइ आवश्यक कार्यक्रम अगाडि सार्नु पर्छ ।  घटना घटाउनका लागि बालकको पनि प्रयोग भएकोले विद्यालयहरुमा बोक्सी, बोक्सा तथा यस्ता रुढिबादी सोच विरुद्ध बालबालिका चेतनामुलक कार्यक्रम चलाउनु पर्ने देखिन्छ ।  म्हिला मानव अधिकार रक्षक सन्ध्या भट्ट, र जिल्ला प्रहरी कार्यलयमा रहेको महिला तथा बालबालिका विभागका प्रसानि तनुजा श्रेष्ठका अनुसार, ‘पहाडमा १ वर्षमा पर्ने मुद्धा तराईमा १५ दिनमै पर्ने जस्तो पाइएको छ । तराईको सन्दर्भमा घरेलु हिंसाको केशमा पिडित महिलाहरुलाई माइत बोलाइने र माइतमा बस्दा बस्दै घटना दर्ताको ३५ दिने हदम्याद नाघिसक्ने हुनाले लामो समय पछि पिडितहरु उजुरी गर्न आउदा मुद्धा दर्ता गर्न नमिल्ने अवस्था रहेको’ छ । महिलाका क्षेत्रमा काम गरिरहेका सहयोगी संस्थाले आफ्नो कार्य क्षेत्र विरगंजलाई बनाउन पनि सुझाब दिईन्छ ।  पिडक सामान्य नागरिक नभइ नेपाल सरकारको एक जिम्मेवार कर्मचारी भएका कारण उनले गरेको अपराधमा सामान्य नागरिकले पाउने सजाय भन्दा बढी सजायको व्यवस्था होस् । यस घटनाले महिला मानव अधिकार रक्षकहरु कति जोखिमपूर्ण अवस्थामा अभियानरत छन् भन्ने कुरालाई प्रष्ट पार्दछ त्यसैले सरकारले महिला मानव अधिकार रक्षकहरुको सुरक्षाको सवालमा सुरक्षा नीतिको अविलम्ब व्यवस्था गरियोस् ।  सिडो समितिले नेपाल सरकारलाई दिएको सुझावहरुका आधारमा आगामी दिनमा यस्ता घटना घट्न नदिन तथा प्रभावितलाई न्यायको सुनिश्चितता गर्न यथासिघ्र हानिकारक परम्परामा आधारित हिंसा विरुद्धको नीति तयार गरी कार्यान्वयनमा ल्याउनुपर्ने ।